دیگر گناباد در زعفران حرفی برای گفتن ندارد!
با وجود آنكه تقريبا تمام كشور به سمت كشت اين محصول رفته اما براي خراسان هنوز زعفران يك محصول استراتژيك است.
در این میان برخی شهرها با آگاهی از بحران خشکسالی و رقبای جدید از چند سال قبل به فکر افزایش سطح زیر کشت، ایجاد شرکت های فناوری زعفران، تولید محصولات فرهنگی زعفران ، برند سازی و حتی صادرات آن بوده اند اما در این میان گناباد با شیب تند قدرت خود در زعفران را از دست داده است.
سه شهرستان زاوه ، تربت حیدریه و کاشمر بیشترین سطح زیر کشت زعفران در خراسان را دارند.در سال زراعی ۹۴ – ۹۵ سطح زیر کشت زعفران در خراسان رضوی حدود ۴ هزار هکتار افزایش داشته است. این افزایش بیش از کل سطح زیر کشت گناباد است.
گناباد سال ۹۴ کلا ۱۰ تن و نیم زعفران تولید کرده است و در سال ۱۳۹۵ به حدود ۹ تن رسیده است. پیش بینی سال ۱۳۹۶ کمتر هم هست. همه مزارع زعفران ما ۳۵۰۰ هکتار است.
اما اگر به شهرهای مجاور نگاه کنیم وضع فرق میکند. در تربت حیدریه سال ۹۴ بیش از ۳۰ تن زعفران برداشت شده و نسبت به سال قبل افزایش هم داشته است. ودر سال ۹۵ برداشت ۳۶ تن زعفران از مزارع تربت حیدریه ثبت شده است.
طبق آمارها تربت حیدریه ۱۲ درصد کشت زعفران خراسان رضوی را دارد و به دلیل داشتن بیشترین سطح کشت این محصول در کشور به عنوان پایتخت زعفران ایران شناخته می شود. تربت اکنون در حال برند سازی است و جشن ملی زعفران سال گذشته برگزار کرد. چندین مسابقه و پوشش خبری وسیع تا خود را در بازار مکاره زعفران قطب بزرگ نشان دهد. موزه زعفران هم یک ماه قبل در تربت افتتاح شد.
شهرستان کوچک زاوه با ۶۶ هزار نفر جمعیت هم یکه تاز میدان است. آنها با ۱۱ هزار هکتار سطح زیر کشت رکورد زده و سال ۹۵ توانستند ۴۰ تن زعفران خشک تولید کنند. البته پیش بینی سال ۹۶ همان ۴۰ تن است.
در جنوب گناباد در قائن، سطح زیر کشت زعفران ۴ هزار و ۴۹۲ هکتار است که پیش بینی می شود از این سطح حدود ۱۷.۵ تن زعفران خشک برداشت شود. افزایش ۱۰ درصدی میزان تولید زعفران در سال جاری نسبت به سال گذشته دور از انتظار نیست. از سوی دیگر تسهیلات بانکی خوبی به کشاورزان داده شده تا این صنعت قدیمی پایدار باشد و نام قائن هم برند زعفران بماند. حداقل ۶۲ نفر از کشاورزان مبلغ ۳۴۹۳ میلیون ریال تسهیلات دریافت کرده اند . از سویی در شهرستان قائن ۴ واحد فرآوری زعفران فعال است.
گناباد حداکثر هزار هکتار از قائن سطح کشت کمتری دارد اما ۸ تن و نیم کمتر برداشت داشته است و این عمق بحران را نشان می دهد.
کاشمر هم خیز بزرگ زعفران برداشته مخصوصا در کوهسرخ که آب و هوای بهتری هم دارد و بحران آب در آنجا جدی نیست. پارسال از سطح ۶۵۰۰ هکتار از اراضی زعفران شهرستان کاشمر به میزان ۲۳٫۵ تن سرگل زعفران با کیفیت مطلوب برداشت شد. جالبه بدانید میانگین برداشت زعفران در منطقه کوهسرخ ۴ کیلوگرم در هکتار است. زعفران گناباد حداکثر ۵/۲ است.
کاشمر در کشاورزی وضعیت نسبتا مطلوبی داشته و امسال موفق به صادرات ۱۷ هزار تن محصولات کشاورزی نظیر کشمش، زعفران و انار به ارزش ناخالص ۱۰۰ میلیارد تومان به کشورهای کره جنوبی، ترکمنستان، افغانستان، روسیه و کشورهای عربی شده است.
شهرستان کوچک سرایان امسال بالغ بر دو هزار و ۶۲۵ هکتار از اراضی کشاورزی را زیر کشت زعفران قرار دارده. مسئولان سرایان گفته اند: ” پیش بینی می شود امسال بالغ بر ۱۰ تن زعفران از این اراضی برداشت شود. ”
به عبارتی سرایان ۱۰۰۰ هکتار کمتر از گناباد زیر کشت دارد اما به اندازه گناباد برداشت خواهد داشت.
نیروهای تازه نفس تولید زعفران هم در استان زیاد است. بهترین آن تربت جام بود که توانسته با افزایش سطح کشت خود در چند سال گذشته افزایش ۲۵ درصدی برداشت زعفران داشته باشد
گناباد هم راه خودش را می رود. گویی همراه با پیرشدن کشاورزان، مدیریت زعفران هم پیر شده است . خبر چندانی خوشی نیست. نه افزایش سطح زیر کشت و نه افزایش سطح برداشت.
کشاورزان بزرگ و ثروتمندی هم در چند سال گذشته نداشته ایم که با سطح کشت بالای ده هکتار و دسترسی به آب ملکی زیاد بتوانند بازار را زنده نگه دارد. کشت بیشتر به صورت تفریحی و در قطعات کوچک صورت می گیرد. وام های کلان هم نصیب کشاورزان ما نشده است. صنایع تبدیلی زعفران که نداریم و در نهایت جشن بومی و همه گیری هم برای تقویت روحیه کشاورزان برگزار نمیشود.
از سوی دیگر حسین زاده مدیر جهاد کشاورزی گناباد به تازگی گفته: سال گذشته به دلیل خشکسالی، سرمازدگی و آفات میانگین برداشت زعفران در گناباد به ۲.۵ کیلو در هکتار کاهش یافت که حدود ۲۰۰ گرم کمتر از میانگین استانی آن است.
پس طبیعی است که خبرهای بد در این حوزه هر سال بیشتر شود و گناباد در زعفران حرفی برای گفتن نداشته باشد و در نهایت کشاورزان ما فقیر تر شوند!
ولی فراتر از نگاه های استانی وضعیت ملی زعفران بهتر شده است. اول آنکه سطح کشت در بسیاری از استان های دیگر بالا رفته است. کشت زعفران در ایران از مرز صد هزار هکتار عبور کرده و اکنون سالیانه، بیش از ۳۵۰ تن بهترین زعفران دنیا را تولید می کنیم.
تنها مزیتی که خراسان میتواند داشته باشد سابقه تولید زعفزان است که آن را در صنایع جانبی زعفران بکار گیرد. محسن احتشام رئیس شورای ملی زعفران ایران گفنه: خوشبختانه سرمایه‌گذاری‌های بسیار خوبی در صنعت زعفران در دو استان خراسان رضوی و جنوبی انجام شده به نحوی که بیش از میزان تولید ظرفیت فرآوری و بسته‌بندی داریم. به زودی در جهت افزایش این صنایع گام‌های خوبی برداشته خواهد شد به نحوی که صادرات زعفران مدیریت شده و نظام‌مند شود.
در مهر ماه امسال دکتر ربیعی به خراسان آمد و از کاشمر و تربت و سبزوار دیدن کرد. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینکه برای استاندارد سازی و ارتقاء کیفیت محصول زعفران از کارشناسان خبره استفاده شده است، بیان کرد: تلاش می کنیم خود ایرانی ها به به بازار جهانی اتصال پیدا کنند.
ربیعی با اظهار تاسف از اینکه تجار سنتی ایران در زمینه زعفران نتوانستند به بازارهای جدید دنیا اتصال پیدا کنند و بیشتر به همان روش فله ای عمل می کردند، گفت: یکی از برنامه توسعه اشتغال در استان خراسان در زمینه زعفران است.
وی با بیان اینکه آمادگی داریم در زمینه های بسته بندی و قبل از کشت تسهیلات مورد نیاز را تامین کنیم، ادامه داد: در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ تسهیلات ارزان قیمت را برای روستایی و شهرهای زیر ۱۰ هزار نفر اگر تعاونی باشند تا ۲۰۰ میلیون تومان در غیر این صورت تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان وام در اختیار قرار دهیم.
اخرین فرصت گناباد استفاده از این تسهیلات است. ما در کشت زعفران بسیار عقب افتاده ایم و امیدی برای رشد در سال های پیش رو نیست. اگر دولت به تعهدات خود عمل کند و بودجه برای تحول صنایع حاشیه ای زعفران اختصاص یابد مسئولین گناباد از همین الان به فکر باشند. کوتاهی آنها در یک سال آینده میتواند سرنوشت کشاورزی گناباد را به قهقرا ببرد.لازم است کمی بیشتر کار کنیم .
احمد یوسفی
چاپ شده در اولین شماره نشریه شریعت نامه// مهر ماه ۹۶